Edebiyat'ta Postmodernizm

 

 Postmodernizm anlayışı yalnızca edebiyata özgü olmamakla birlikte, çeşitli sanat dallarında da kullanılmaktadır. Örneğin mimaride, resimde, müzikte, tarihte, felsefede, modada, dansta da postmodernizm vardır. Bununla birlikte postmodernizm daha çok mimaride ve edebiyatta etkili olmuştur. Biz ise postmodernizm'in edebiyata etkilerini ve edebiyatta yaptığı bazı değişiklikleri inceleyeceğiz.

 Postmodernizm genellikle "modern ötesi" olarak adlandırılmaktadır. Postmodernizm ile birlikte de "postmodern roman" ve "postmodern şiir" kavramları ortaya çıkmıştır. Bilindiği üzere edebiyatta romanın, geleneksel roman veya modern roman gibi türleri vardır. Geleneksel romanda daha çok belli bir çizgi vardır. Yani geleneksel romanda genellikle bir olay örgüsü olur ve bu olay örgüsü kronolojik bir şekilde ilerler. Geleneksel romanlar bu çizgiden dışarı çıkmamışlardır. Yine bu tür romanlarda gelenekçi, toplumsal, kültürel unsurları görürüz. Ayrıca geleneksel romanda genellikle yazarın okuyucuya aktardığı bir mesaj vardır ve okuyucunun bu olaydan sonuç çıkarmasını ister. Geleneksel roman yazarları da bu tekniğin dışına çıkmamışlar, eserlerini buna göre yazmışlardır. 

 Modern romana geldiğimizde ise roman türünde birtakım değişiklikler olduğunu görürüz. Örneğin geleneksel romanda estetik bir kaygı olmamasına rağmen modern romanlarda bu estetik kaygı kendisini belli eder. Geleneksel romanlarda toplum ön plandayken modern romanlarda yazarlar bireye yönelmişler, bireysel konuları işlemişlerdir. Buna bağlı olarak da romanlardaki karakterlerin çoğunlukla psikolojik sorunları olduğu görülür. Geleneksel romanlarda daha çok somut konular işlenirken modern romanlarda soyut konulara da yönelmişlerdir. Daha önce geleneksel romanlarda olay örgüsü olduğundan ve olayların kronolojik bir sırayla ilerlediğinden bahsetmiştik. Modern romanda ise böyle bir kural yoktur. Geleneksel romanda da elbette böyle bir kural yoktu ancak yazarlar bu yapının dışına çıkmıyorlardı. Modern romanda yazarlar romanda yeni değişiklikler yapmışlar ve olay örgüsünün kronolojik bir şekilde ilerlemesinin yanı sıra geçmişe geri dönüş, romana olayın ortasından başlama gibi yollara başvurmuşlardır. 

 Postmodern roman ise bu iki tür romandan daha sonra ortaya çıkmış ve yenilikler getirmiştir. Postmodern yazarlar giriş, gelişme, sonuç gibi geleneksel yapıları reddetmişler ve daha deneysel bir yöne doğru ilerlemişlerdir. Geleneksel romanlarda estetik bir kaygı yoktu, yazarın okuyucuya ders verme amacı olduğu için anlatım şekli değil, anlatılan şey yani konu önemliydi. Postmodern romanda ise tam tersi, konu değil üslup ve biçim önemlidir. Yani postmodern romanlarda estetik kaygı zirveye çıkmıştır. Postmodernizm'de oldukça önemli olan bazı yeni teknikler vardır ki bu teknikler geleneksel romanlarda bulunmaz. Bu tekniklerden ilki "bilinç akışı tekniği"dir. Bilinç akışı tekniğinde yazar, karakterin yaptığı düşünme eylemini olduğu gibi aktarmaya çalışır. Yani bu şu demektir; bir karakter yolda yürürken zihninden birtakım düşünceler geçiyor ve yazar bu düşünceleri bize karakterin kendi ağzından, hiç değiştirmeden ve müdahale etmeden olduğu gibi anlatıyor. O karakter zihninde bir konudan başka bir konuya geçiş yapabilir veya o an etrafında gördüğü bir nesneyi zihninde farklı şekillerde algılayabilir. Bizim bunu karakterin ağzından bizzat duymamıza "iç konuşma" denir. İç konuşmada yazar aradan çekilir ve bizi karakterle baş başa bırakır. Bu sayede okuyucuda sanki bir film izliyormuş hissi yaratır. Böylece postmodernizmin sinema ile ilişkisi olduğunu da söyleyebiliriz.

 Postmodern romandaki bir diğer teknik ise "metinlerarasılık" tekniğidir. Bu teknik adından da anlaşılabileceği gibi bir yazarın eserinde gerçek hayatta olan başka bir metinden, romandan, eserden bahsetmesi, yer vermesidir.. Buna bir nevi yazarın o eseri "ödünç" alması da diyebiliriz. Bu teknikteki amaç ise bir edebi eserde başka eserin izlerini bulmaktır. Bunun yanında metinlerarasılık yalnız bir eserden bahsederek olmaz. Örneğin başka bir eserin karakterini ödünç almakla da olabilir. Buna örnek olarak Abdülhak Şinasi Hisar'ın Fahim Bey ve Biz eserinden bahsedebiliriz. Yazar bu esere, yine kendisinin başka bir romanı olan Çamlıcadaki Eniştemiz adlı romandaki Çamlıcadaki Enişte karakterini katmıştır. Yani Çamlıcadaki Enişte aslında o eserin karakteri olmasına rağmen diğer eserinde de bulunmaktadır. Bu da metinlerarasılığa bir örnek olarak verilebilir.

 Tüm bu tekniklerin yanında postmodern romanda üstkurmaca, parodi-pastiş, alıntı-montaj, ironi-alay, taklit gibi tekniklere de başvurulduğunu söyleyebiliriz. Postmodernizmin bu açıdan bakıldığında edebiyata yaptığı yenilik hiç de azımsanmayacak bir boyuttadır. 

 Dünya edebiyatında postmodern yazarlara örnek olarak James Joyce, Wirginia Wolf, Robert Musil, Franz Kafka, Max Frisch, Alain Robbe Grillet, Albert Camus, Umberto Eco, Octavio Paz verilebilir. Türk edebiyatında ise Oğuz Atay, Orhan Pamuk, Latife Tekin, Bilge Karasu postmodernist yazarlardandır.